Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu yaygın bir çocukluk çağı hastalığıdır. Etkilenen kişiler dikkat etme, hareketsiz oturma ve dürtülerini kontrol etme konusunda sorun yaşayabilirler. Üç tip DEHB vardır. En yaygın DEHB tipi, kişilerin hem dikkat hem de hiperaktivite konusunda zorluk çektiği tiptir. Buna DEHB kombine tipi denir. Bazı kişilerde yalnızca dikkat ve organizasyon konusunda zorluk vardır. Buna DEHB dikkatsizlik alt tipi veya Dikkat Eksikliği Bozukluğu (DEB) denir. Diğer kişilerde yalnızca hiperaktif ve dürtüsel semptomlar görülür. Buna DEHB hiperaktif alt tipi denir.
Çalışmalar, DEHB’nin beyinde sorunları çözmemize, önceden plan yapmamıza, başkalarının eylemlerini anlamamıza ve dürtülerimizi kontrol etmemize olanak tanıyan belirli bölgeleri etkileyebileceğini göstermektedir.
Birçok çocuk ve yetişkin zaman zaman kolayca dikkati dağılır veya görevlerini bitirmekte zorluk çeker. Çocuğunuzda DEHB olduğundan şüpheleniyorsanız, çocuğunuzun çocuk psikiyatri uzmanı tarafından değerlendirilmesi önemlidir. Çocuğunuzun doktorunun çocuğunuzda DEHB teşhisi koyabilmesi için, davranışların 12 yaşından önce ortaya çıkması ve en az altı ay devam etmesi gerekir. Semptomlar ayrıca çocuğun hayatının en az iki alanında bozulmaya neden olmalıdır – sınıfta, oyun alanında, evde, toplumda veya sosyal ortamlarda. Birçok çocuk dikkat sorunları yaşar ancak dikkat sorunları her zaman DEHB’nin işareti değildir. Örneğin, stresli yaşam olayları ve öğrenme güçlüğü veya kaygı ve depresyon nedeniyle okul ödevleriyle ilgili sorunlar gibi diğer çocukluk koşulları dikkati etkileyebilir.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) ne kadar yaygındır?
National Institute of Mental Health’e göre, DEHB okul öncesi ve okul çağındaki çocukların tahmini %3 ila %5’inde görülür. Bu nedenle, 25 ila 30 çocuktan oluşan bir sınıfta, en az bir öğrencinin bu duruma sahip olması muhtemeldir. DEHB çocuklukta başlar, ancak genellikle yetişkinliğe kadar sürer. Son yıllarda yapılan birkaç çalışma, DEHB’li çocukların %30 ila %65’inin ergenlik ve yetişkinliğe kadar semptomlar göstermeye devam ettiğini tahmin ediyor.
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğuna ne sebep olur?
DEHB’ye neyin sebep olduğu tam olarak bilinmiyor. Genetik ve çevresel etkiler de dahil olmak üzere bir dizi nedenin birleşimi olduğu görülüyor. Cinsiyet, aile geçmişi, doğum öncesi riskler, çevresel toksinler ve beyindeki fiziksel farklılıklar gibi birkaç farklı faktör bir çocuğun bu bozukluğa sahip olma olasılığını artırabilir.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğunun (DEHB) yaygın belirtileri ve semptomları
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan bir çocukta sıklıkla aşağıdaki belirtilerden bazıları görülür:
Dikkatle ilgili zorluklar:
- dikkat vermede sorun yaşamak
- ayrıntılara dikkat etmeme ve dikkatsizce hatalar yapma
- kolayca dikkatin dağılması
- okul malzemeleri gibi şeyleri kaybetmek
- ödevi teslim etmeyi unutmak
- ders çalışmalarını ve ödevleri bitirmede sorun
- dinlemede sorun
- birden fazla yetişkin komutunu takip etmekte zorluk çekmek
- sessizce oynamada zorluk
Hiperaktivite:
- kıpır kıpır
- oturup beklemede sorun
- aşırı koşmak
- her zaman “hareket halinde” olmak
Dürtüsellik:
- çok fazla konuşma ve başkalarının sözünü kesme veya onların işine karışma
- cevapları daha soru bitmeden söyleme
- sabırsızlık
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) tedavisinde hangi yöntemler kullanılır?
İyi haber şu ki etkili bir tedavi mevcuttur. İlk adım çocuğunuzun çocuk ve ergen ruh sağlığı uzmanıyla dikkatli ve kapsamlı bir değerlendirmesinin yapılmasıdır. Doğru tedaviyle, DEHB’li çocuklar dikkat etme ve davranışlarını kontrol etme becerilerini geliştirebilirler. Doğru bakım, büyümelerine, öğrenmelerine ve kendilerini daha iyi hissetmelerine yardımcı olabilir.
İlaçlar: DEHB’li çocukların çoğu ilaç tedavisinden fayda görür. İlaçlar, hapların alındığı gün çocuğun semptomlarını kontrol etmesine yardımcı olabilir.
DEHB için ilaçlar iyi bilinen ve etkilidir. İki ana türü vardır: uyarıcı ve uyarıcı olmayan ilaçlar. Uyarıcılar arasında metilfenidat ve amfetamin tuzları bulunur. Uyarıcı olmayan ilaçlar arasında atomoksetin, guanfasin ve klonidin bulunur. Çocuğunuzun doktoru çocuğunuzu iyileşme ve yan etkiler açısından izlemeye devam etmelidir. DEHB için ilaçtan fayda gören çocukların çoğu, ergenliklerinde de bundan fayda görmeye devam edecektir. Aslında, DEHB’li birçok yetişkin de ilacın faydalı olabileceğini görmektedir.
Terapi ve Diğer Destekler: Psikoterapi, ebeveynlerin iyi davranış için yapı ve olumlu pekiştirme sağlamasına yardımcı olmaya odaklanmalıdır. Ayrıca, bireysel terapi çocukların daha sağıklı bir özgüven edinmesine yardımcı olabilir. Terapist, çocuğun güçlü yönlerini belirlemesine ve bunları geliştirmesine yardımcı olabilir. Terapi ayrıca DEHB’li bir çocuğun günlük sorunlarla başa çıkmasına, daha iyi dikkat etmesine ve saldırganlığı kontrol etmeyi öğrenmesine yardımcı olabilir.
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) ilaçlarını ne zaman bırakmak doğru olur?
Bazen çocuklar ve ebeveynler çocukların DEHB ilaçlarını ne zaman bırakabileceklerini merak ederler. DEHB ilaçlarını bırakma konusunda sorularınız varsa doktorunuza danışın. DEHB teşhisi konulan birçok çocuk, hayatlarının ilerleyen dönemlerinde bu durumun bir veya daha fazla semptomuyla ilgili sorunlar yaşamaya devam edecektir. Bu durumlarda, semptomlarını kontrol etmeye yardımcı olmak için DEHB ilacı yetişkinliğe kadar alınabilir.
Diğerleri için, DEHB semptomları, DEHB’yi “aşmaya” veya davranışsal semptomlarını telafi etmeyi öğrenmeye başladıkça zamanla azalır. Zamanla en çok azalmaya meyilli semptom hiperaktivitedir.
Çocuğunuzun DEHB ilacını azaltmaya veya bırakmaya hazır olduğunu gösteren bazı belirtiler şunlardır:
- Çocuğunuz ilaç kullanırken bir yıldan uzun süredir semptom göstermiyorsa,
- Çocuğunuz giderek daha iyiye gidiyor, ancak dozaj aynı kalıyorsa.
- Çocuğunuzun bir veya iki dozu kaçırmasına rağmen davranışlarında sorunla karşılaşmıyorsa.
DEHB ilacını almayı bırakma kararı, reçeteyi yazan doktor, öğretmenler, aile üyeleri ve çocuğunuzla görüşülmelidir. İlaç bırakıldığında çocuğunuzun iyi davranışlarını pekiştirmek için öğretmenlerden ve aile üyelerinden ekstra desteğe ihtiyaç duyduğunu görebilirsiniz.
Tedavi edilmeyen DEHB’nin sonuçları nelerdir?
Tedavi edilmeyen DEHB’li bir çocuk okulda geri kalabilir ve arkadaşlık ilişkilerinde sorun yaşayabilir. Aile hayatı da zarar görebilir. Tedavi edilmeyen DEHB ebeveynler ve çocuklar arasındaki gerginliği artırabilir. Ebeveynler çocuklarıyla iletişim kuramadıklarında genellikle kendilerini suçlarlar. Kontrolü kaybetme hissi çok sinir bozucu olabilir. DEHB’li gençler araba kullanma kazası geçirme riskleri daha yüksektir. Tedavi edilmeyen DEHB’li yetişkinlerin boşanma ve iş kaybı oranları genel nüfusa kıyasla daha yüksektir. Neyse ki, çocukların ve yetişkinlerin DEHB semptomlarını kontrol etmelerine ve istenmeyen sonuçları önlemelerine yardımcı olabilecek güvenli ve etkili tedaviler mevcuttur.
